ŞAM ALİMLERİN'DEN VEHBE ZÜHAYLİ HAZRETLERİ RAHMETİ RAHMANA KAVUŞTU
a-) Vehbe Zühayli’nin Yaşadığı Çevre: Vebe zuhayli “Ebu Ubade”Humus yolu üzerinde bulunan Şama ”89” km uzaklığında olan Şam şehrinin kırsal kesim idaresine bağlı Nebek mıntıkasına tabi olan Galmûn beldesinde Deyr atiyyede[1] H.“1351,M.1932”yılında Takva ve Salih ehli olarak sıfatlanan Kerim Anne ve Babadan dünyaya geldi. Vebe Zuhayli’nin intisap ettiği Deyr ismi orada çok eski olup halkı Ziraatle ve Hayvancılıkla uğraşırlar,aynı zamanda elde Halı dokumacılığı ile meşhur olan bir beldedir.Halkı İlme olan hareketliliği, canlılığı,atılganlığı bakımından farklı bir özellik taşır
Deyr Atiyye meşhurluk, işkal ettiği yüzölçümü, nüfus yoğunluğu bakımından Galmûn mıntıkasının ikinci büyük beldesi sayılır.Burası önceden hatta içinde bulunduğumuz yüzyılın başlarında dahi küçük ,adı şanı geçmeyen bir yer idi.Tarihçiler burası hakkında haber yazmamışlarıdır, nede şehirler sözlüğü telif eden telifciler sözlüklerinde belirtmişlerdir.Soy kütüğü ile uğraşan kitaplarda da olmadığı gibi Süleyman çelebi gibi seyahatçiler bile bu beldeye hiç işaret etmemişler ancakAvrupalı seyahatçi olan”Teyfinu”isminde bir seyahatçi bu beldeye işaret etmiş ve yaklaşık”M.1656”tarihinde burudan geçtiğini yazmıştır.
Hicri on dördüncü asrın başlarında bu belde Büyük Alim Abdulgadir el-Gassab’ın himmeti ile olağanüstü mübarek bir ilmi yükselişe şahit oldu Ö(H.1360)M.(1941)Ezher şeriften gelen bu Alim burada el-Ezherin küçük bir örneği olması isteğiyle bir medrese”okul” inşa etti.Fazla zaman geçmeden bu okul etrafı aydınlatan bir ışık oldu ve ilim öğrencilerine yol gösteren hazineye dönüştü dolayısıyla oraya akın akın gdilmeye başlandı sonuç olarakta bu okul yüzlerce Allahuteâlanın dinini tebliğ etmede çalışan insanlar mezun eti.
Fakirlik ve cahillikle boğulmuşluktan sonra bu mıntıkayı Allahuteâla bu kişilerle tekrar canlandırdı.[2]
b-)Vehbe Zuhayli’nin Yetişme Dönemi:Vehbe zuhayli’nin babası Mustafa Zuhayli Efendi Allahuteâlanın kitabını ezberlemiş Hafız idi gece ve gündüz durmadan kur’an-ı kerimi okurdu. Peygamberin pak sünnetine sımsıkı sarılmış bir vaziyette amel ederdi,çok ibadet eder ve oruç tutardı,Camide cemaat ile namaz’a önem gösterirdi, Yüce bir himmete sahip idi, tembellik,yorgunluk nedir bilmezdi.İşte bu Ahlaktan tanımış olduğumuz çocuklarından biri olan Vehbe Zahayli açık bir şekilde etkilendi. Mustafa Efendi Ziraat ve Ticaret ile uğraşırdı ve çocuklarını ilim tasiline yönlendirirdi [3].Özellikle İslam fıkhı çerçevesinde Prof. Dr. Vehbe Zuhayli bu iklim içinde yetişip birçok mevzuya hitap eden kitaplarını yazdı.Aslında Vehbe zuhayli Şeyh el-Kassab’ın “Allah Rahmet eylesin”mahsullerinden biridir Dr. Zuhayli’de
şeyhine beslediği aşırı muhabbetinden ve sevgisindin dolayı çocuklarını onun yolunda ,istikametinde,yönünde yetiştirdi.
Mustafa Efendi Cuma gecesi Cemadiyel evvelin 13’de h.1395 23 Mayıs 1975 günü vefat etti ve ertesi gün Öyle namazını müteakip defnedildi “Allah Rahmet etsin”
Annesi ise Mustafa kızı Fatıma sa’de; ver’a sahibi Şeriatın rükünlerine sımsıkı yapışmış ve onunla amel eden biriydi.Pazar günü 11 cemadiyel âhir 1404, 13/3/1984 tarihinde vefat etti allahuteâla rahmet etsin
İşte bu çevrede Ustad yaşamış ve doğal olarakta ilk öğrenimini kur’an-ı kerim ile beşlamıştır böylece onda hasıl olanlar olmuştur O, annesi’nin ailesi’nin yanında Kur’an-ı Kerimi Tecvidiyle Kraatıyla en mükemmel bir şekilde okumuş sonrada annesinin yönlendirmesi ile İlkokula başlamış Şama taşınmadan evvel öğrenimini buruda tamamlamıştır.[4]
c-)Vehbe Zuhayli’nin İlim Hayatı:İlkokulunu bitirdikten sonra 1946 yılında Şam şehrine geldi,burada ortaöğrenimini, liseyi okumak için 14 sene kaldı .Şamda şeriat Fakultesi’e “ilahi ilimler”girdi ki O, devirde Suriyede tek resmi okul olarak sayılıyordu ve ilahi ilimler okutuluyordu.
Bu şeriat Fakultesinde Ustad altı senesini geçirdi sonra 1952 yılında Şam,Halep ve bunun gibi büyük şehirlerdeki öne çıkan başarılı talebeleride geçerek birincilikle mezun oldu. Diplomasını aldıktan sonra ilmine devam etmek için mısıra gitti ve orada yüksek ilim tahsiline başladı, bilgilerini çovalttı aynı zamanda birden çok fakulte ve üniversitelerde okudu; el-Ezher Üniversitesinde Şeriat Fakultesi, Edebiyat Fakultesi Arap Dili ve Edebiyatı bölümünü, Ayn Şems
Üniversitesi’nde Hukuk Fakultesini okudu ve başlıca şu Diplomaları almaya hak kazandı.
1-1456 yılında el-Ezher Üniversitesi şeriat Fakultesini bitirip başarılı bütün talebeleri geçip Yüksek Diplomasını almaya hak kazandı.
2-1957 yılında el-Ezher Üniversitesi’nden Arap dili ve Belâgatı ihtisas öğretmenliği sertifikasını aldı. Böylelikle İhtisas Sertifikasıyla birlikte Uluslar arası Diplomaya hasıl olmuş oldu.
3-1957 yılında Ayn Şems Üniversitesinden Hukuk diploması aldı
Beş sene zarfında üç diplomaya hasıl oldu fakat O, hala ilime doymuş değildir Resûlullah Sallallahu Aleyhi Ve Sellem bir hadisi şeriflerinde: “Şu iki doyumsuz hiç doymaz ;ilime doyumsuz olan ve dünyaya doyumsuz olan başka bir rivayette: “şu iki doyumsuzdan her biri doyumsuzluğunu gideremez:İlmi talep eden doyumsuzluğunu gideremez ,birde dünyayı talep eden doyumsuzluğunu gidereme” [5]
Evet ustadımız çeşidine nadir rastlanan ilim talebinde doyumsuzluğunu gideremeyen bu sebeble yüksek ihtisaslarına devam ederek Şeriat, Hukuk, Arap dili ve belâgatı gibi dalları ciddiyet ve şuurla tamamlayarak o, vakitte ilim tahsiline Kahire Üniversitesi Hukuk Fakultesinde devam etmiş kendisini İslam şeriatı dalında ihtisaslaştırmış ve iki yıl sonra yani 1959 yılında Hukuk Fakültesi İslam şeriatı dalından Yüksek Lisansını tamamlamış ve diploma almaya nail olmuştur. Tezinin ismi ise: “İslâm Fıkhında ve Şeriat Siyasetinde vasıtalar” sonra “İslâm Fıkhında savaş eserleri”isminde Doktora Tezi için kayıt oldu Prof.Dr.Muhammed Selâm Medkûr danışmanlığıda “1963” yılı Şubat
ayı’nın 13’ünde tezini tartışarak Juri heyetinde bulunan ozamanın büyük ilim sahipleri olan; “Muhammet Ebu Zehra, Muhammet Hafız Ganım” danışmanının’da izafetiyle görüş birliği yaparak “Birinci Şeref Mertebesini” verdiler.Verdikleri kararda bu tezin yabancı Üniversitelerde de geçerliliği olmasını belirttiler.[6]
d-)Vehbe Züheyli’nin İlim Tahsil Ettiği Şeyhleri ve Hocaları:
1-Şamdaki hocaları;Şeyh Muhammet Haşim el-Hatib eş-Şafiî, Şeyh Abdurrezzak el-Humsî, Şeyh Muhammet Yasîn, Cevdet el-Mardînî, Şeyh Hasen eş-Şattî, Şeyh Hasen Habneke el-Meydanî, Şeyh Muhammet Salihi’l Ferfûr, Şeyh Muhammet er-Renkûsî ba’yûn
2-Kahiredeki Hocaları;Şeyh Muhammet Ebu Zehra, Şeyh Mahmût Şeltût, Şeyh Abdurrahman Tâc, Şeyh İsa Mennûn, Şeyh Ali Muhammet el-Hafif.
3-Kahire’deki Diğer Hocaları;Şeyh Cadı’rrab ramadan ö. “1994”,Şeyh Muhammet Abdu’d daym.Ö. “1992”,Şeyh Abdulgani Abdul Halik.Ö. “1983”, [7]
VEHBE ZÜHEYLİ’NİN VAZİFELERİ, MEVKİSİ VE FAALİYETLERİ
a-)Vehbe Züheyli’nin öğretim ve yönlendirmedeki faaliyetleri:
Ustadın Doktora derecesine hasıl olduktan sonra yaptığı işlerden ilki Üniversitede Öğretim görevliliği idi Şam Üniversitesi Şeriat Fakultesin’e “25/7/1963”tarihinde Okutman olarak atandı ve Üniversite
öğretimi yolunda derece derece yükseldi. “1969”tarihinde Asistan olarak atandı.Yükselme derecelerini “1975” tarihinde Profesör olarak atanınca bitirdi. Profesör olma hasebiyle birçok Uluslararası Arap Üniversitelerinde ders verdi, Şeriat Fakultesi, Hukuk Fakultesi Edebiyat Fakultesinde dersler verdi. Libya Bingazi Üniversitesinde “1974-1972”tarihleri arasında dersler verdi. Aynı şekilde Sudanda Ümmü Derman, Hortûm Üniversiteleri Şeriat Fakultelerinde dersler verdi bu iki Üniversitede yüksek eğitim alan öğrencilere Fıkıh ve usûlü hakkında seminerler verdi. “2000”yılında Sudanda ve diğer Afrika Üniversitelerinde genel konularda seminerler verdi.
“1992” yılında Ruyatda Emniyet Dersleri ve Eğitimi Arap Merkesi’inde ziyaretci öğretmen olarak ders verdi.
Ustad Vehbe Zuhayli gittiği öğretim seyahatlerinden en uzun “Arap Birleşik Emirliklerin”deki “Arap Birleşik Emirlikleri Üniversitesinde” 1984’ten 1989’a kadar beş sene kaldı. İşte bu zaman içinde de Büyük tefsiri olan “Tefsiru’l munîr fi’l akîde ve eş-Şerîati ve’l minhec” kaleme aldı.
Eğitim ve öğretimine izafetle O, Camilerde “1950”yılından beri Hutbe vermektedir fakat daimi ve düzenli birşekilde değil.
Aynı zamanda Şamda bulunan Kuveyti Camisinde genel yönüyleFıkıh dersleri vermektedir.
Onun sabah saatlerinde Şamda bulunan Esîr Radyosunda insanın hayatına yön verici dersleri vardır. Bu dersler Tefsir,Kur’an’da anlatılan kıssaları,Kur’an-ı Kerim ve hayattan gerekli şeyleri içeren ilimleri kapsamaktadır “Bu derslerini Tefsîru’l Vasît”adlı eserinde toplamıştır.
Bunlarla birlikte Ustad Televizyonlara çıkıp İslam Fikrini,Asrımız proplemlrini, Eğitim Öğretim ve yönlendirme konularını içeren seminerler, toplantılar, diyaloglarda bulunur.[8]
b-) Vehbe Züheyli’nin İdari faaliyetleri:Ustad Vehbe Zuhayliyi Bu derece atılganlığa iten bu esna sırasında birçok iyi işler yapmasına sebeb olan şüphesizki Onun İdareciliğidir. Şimdi kısaca bu idari faliyetlerini sayalım;
Şam Üniversitesi Şeriat Fakultesine “1968-1967”yılları arasında Dekan vekili olarak atandı fazla geçmeden Fakultenin Dekanı ölmesi üzerine Ustad’ı dekan olarak atadılar. Bu şekilde “9/2/1969”tarihine kadar devam etti. Gerçek görevi olan Dekan Vekilliğine İzafetle bu zaman çerçevesinde Fakulte dekanlığı yükünüde üstlendi .
Şeriat Fakultesinin Dekan Vekili esnasında Fakultenin programını düzeltme faaliyetinde bulundu ve yeni programı açıklayan bir rehber yayınladı.
Birleşik Arap Emirlikleri Üniversitesine gönderildiği zaman “1985”ten itibaren Şeriat Fakultesinde Şeriat Bölümünün başkanı oldu sonra “1989” tarihinde oradan geri döneseye kadar Fakulteye Dekan olarak atandı.
Bu esnada İslâm Şeriatı Bölümünde Fakultede Ders planı koydu ve Birleşik Arap Emirlikleri Üniversitesinde Şeriat ve Kanun Dergisini çıkarttı.Yüksek Kültür ve yazma eserleri derleme toplantılarına başkanlık etti.
O,şuanda “1989”tarihinden beri Şam Üniversitesi İslâm Hukuku Ana Bilim Dalı başkanlığı yapmaktadır.
Ve Deyr Atiyyede bulunan Şeyh Abdulkadir el-Kassab okulu “şeriî Lise”(İmam Hatip Lisesi) İdari komüsyonunda başkanlık yapmaktadır.[9]
II.BÖLÜM
VEHBE ZUHAYLİ’NİN ESERLERİ
1-) Vehbe Züheyli’nin yayınlanmış eserleri: Ustad Vehbe Zuhayli şaşırtıcı bir sabırla,Şiddetli bir azimle devamlı yazmayı yeğlediği ve hızlı bir şekilde bu yazılarını başardığını onun hakkında bir beyit oluşturan birisi şu şekilde açıklar;
İlim sahibi Şu üç şeyde en hızlıdır;Yemek,Yürümek,Yazmak
İşte bu büyük ve çok yönlü Alim’in eserlerinin listesi;
1-) Âsârı’l harp fi’l fıkhı’l islâmi:Karşılaştırmalı bir çalışmadır kalın ciltli bir kitaptır Fransızcaya çevrilmiştir. Şamda Hadis yayınları kitaplığında “m.1963,h.1382” yayınlanmıştır sonra fikir yayınlarında dört kez yayınlanmıştır.
2-)el-Vasîtfî usûlu’l fıkıh: Şam üniversitesi Yayınları olarak “1966” tarihinde yayınlanmıştır.
3-)el-Fıkhu’l islâmî fî uslûbihi’l cedid: iki cilt olarak Şamda Hadis Yayınları kitaplığında “m.1967-1966” tarihlerinde yayınlanmıştır.
4-)Nazariyyet-i Darureti-şşeriyye: karşılaştırmalı bir eserdir Şamda farabi yayınlarından “m.1969-h.1389”tarihlerinde yayınlanmıştır. Şimdiye kadar yedi defa baskısı olmuştur.
5-)Nazariyyet-i diman Ev Ahkâmu’l mesuliyyeti’l medeniyeti ve’l cenaiyye fi’l fıkhu’l İslami. Şamda fikir yayınlarında “m.1970-h.1389”tarihlerinde basılmış ve bu baskı üç defa tekrarlanmıştır.
6-)Nizami’l İslam el/Akideti’l islamiyye ve’l Alemi’l Arabi ve Nizami’l hukum ve’l alakati’ddeveliyye fi’l İslam ve müşkilâti’l âlemi’l islami’l muâsıra.Libyada bingazi ünv. de “m.1970”tarihinde basılmış sonra basımı Şamda kuteybe yayınlarında üç defa temrarlanmıştır.
7-)el-Usûlu’l âmme li vahdeti dini’l hak İngilizceye tercüme edilmiş Şamda Abbasi yayınlarında “m.1972”tarihinde yayınlanmıştır
8-)Saîd b. Musayyip Şamda kalem yayınlarında “m.1974-h.1394”tarihlerinde “Müslümanların alametleri serisi içindi”basılmış ve basımı üç dnefa tekrarlanmıştır.
9-)Ubade b. Sâmit Şamda kalem Yayınlarından “m.1977-h.1397”tarihlerinde “Müslümanların alametleri serisi içinde” yayınlanmıştır.
10-)ed-Devabıtı şerıyye lil ahzı bi eyseri’l mezahip Şamda hicret yayınlarında “m.1978-h.1398”tarihlerinde “tartıda düşünceler serisi içinde”yayınlanmıştır.
11-)el-Haliyfet-i Raşid adil Ömer b. Abdulaziz, Şamda kuteybe yayınlarında “m.1980-h.1400”tarihlerinde yayınlanmış ve basımı üç defa tekrarlanmıştır.
12-)Usame b. Zeyd hibbu resulullah sallallahu aleyhe ve selem ve ibni hibbihi, Şamda kalem yayınlarında “islamın alametleri serisi içinde”m.1481-h.1400 tarihlerinde yayınlanmış ve basımı üç defa tekrarlanmıştır.
13-)el-Alakat develiye fi’l İslam , yeni devlet kanunu ile karşılaştırmalıdır. Beyrut’ta risale yayınlarında “m.1981-h.1401”tarihinde yayınlanmıştı.
14-)el-fıkhı’l İslami ve edilletihi 8 cilt olarak Şamda fikir yayınlarında “m.1984-h.1404”tarihinde yayınlanmış ve şimdiye kadar 23 kere basımı
a-) yapılmıştır.
15-)Usûlu’l fıkhı’l İslami, iki cilt olarak Şamda fikir yayınlarından “m.1986-h.1406”tarihinde yayınlanmış ve basımı üç defa tekrar edilmiştir.
16-)Cuhûd taknîn el-Fıkhu’l İslami, Beyrut’taRisale yayınlarında “m.1987-h.1408”tarihinde yayınlanmıştır.
17-)el-Ukûtu’l musemmat Arap emirlikleri medeniyeti sosyal kanunları ve Urdün medeni kanunları hakkındadır , Şamda fikir yayınlarında “m.1987-h.1408”tarihande yayınlanmış ve baskısı iki kere tekrarlanmıştır.
18-)Fıkhu’l mevarîsFi Şiriati’l İslami, Prof. dr. Muhammet ra’fet osmanve Prof. dr.Ramazan şeranbasi ile birlikte yazmıştır. “m.1987-h.1408”tarihinde Şamda Fikir yayınlarında yayınlanmıştır.
19-)el-Ukubat Şeriyye ve Esbabiha, Prof. dr. Ramazan şeranbasi ile ortaklaşa yazılmıştır, Dubayda Kalem Yayınlarında “m.1987-h.1408”tarihinde yayınlanmıştır.
20-)el-Vasaya ve’l vakfıf fi’l fıhu’l İslami Şamda Fikir Yayınlarında “m.1987-h.1408”tarihinde yayınlanmış ve basımı iki kere tekrarlanmıştır.
21-)Ahkâmu’l ibâdât Arap Emirlikleri üniversitesinde Şeriat fakultesinde ders kitabı olarak okutulmuştur kalem yayınlarında “m.1988-h.1408”tarihinde yayınlanmıştır.
22-)İslam dini’l cıhad lâ’ udvan, Libya trablusda uluslararasıİslama davetderneğinde “m.1990”tarihinde basılmıştır.
23-)İslam din-i şûrave dimukratiyye a.y m.1992.
24-)fıkhu’l ibadat ala mezhebi’l malikî a.y m.1990
25-)el-Ukubât şeriyye ve’ akdiyye ve şehadât a.y m.1991
26-)ez-Zevac ve talâk ala mezhebi’l maliki a.y m.1991
27-)el-Muamelât maliye ala mezhebi’l maliki a.y m.1991
28-)et-Tefsîru’l Munîr fi’l akide ve şeria ve minhec 16 cilt olarak Fikir Yayınlarında m.1991 tarihinde yayınlanmış şimdiye kadar 7 kere basımı tekrarlanmış ve tükçeye Farsçaya tercüme edilmiş Malezyacaya ,Urducaya İnkilizceye tercüme edilmektedir.
29-)el-Vecîz fi usûlu’l fıkıh Türkçeye tercüme edilmiş, Libya trablusda uluslararasıİslama davetderneğinde “m.1991”tarihinde basılmıştır.
30-)Kıssati’l kur’aniyye hidaye ve’l beyan Şamda “m.1992” tarihinde Hayr yayınlarından çıkmıştır.
31-)Şeria hukuku’l insan fi’l İslam Şamda “m.1992” Talas yayınlarından çıkmıştır.
32-)kur’ani’ kerim,bünyet-i teşriiyi ve’ hasaisi’l hadariyye İngilizce vefıransızcaya tercüme edilmektedir. “m.1993”fikir Yayınları.
33-)Ruhsat-ı Şerıyye Ahkâmuha vedevabituha “m.1993”hayr yayınları.
34-)et-Tefsîru’l Vecîz (Ala hamiş-i Mushaf) “m.1993”hayır yayınyarı.
35-)el-İslam ve’l İman ve’l İhsan, “m.1995” Mektebi Yayınları
36-)da’vetü’l İslamiyye ve gayri’l Müslimîn “1995”mektebi Yayınları
37-)Hasaisi’l kubra li hukuku’l insan fi’l İslam “m.1995”Mektebi Yayınları.
38-)Mesuliyet-i naşie an eşya ve’l âlat “1995”Mektebi Yayınları.
39-)Mesuliyye an fi’li’l gayr “1995”Mektebi Yayınları.
40-)el-Ulûm şeriyye beyne’l vahde vel istiklâl “1996”Mektebi Yayınları.
41-)el-İslam ve tahtiyati’l asr “1996”Mektebi Yayınları.
42-)el-Usus ve’l mesâdıri’l ictihâdiyyeti’lmüşterike beyne’s-sünneve’ş-şîa “1996”Mektebi Yayınları.
43-)el-Mufavidât fi’l İslam “1996”Mektebi Yayınları.
44-)Muvaciheti’l gazu ve’s-segafi’s-sahyûni ve’l ecnebi “1996”Mektebi Yayınları.
45-)et-Taklîdu fi’l mezahibu’l islamiyye inde’s-sünne ve’ş-şîa “1996”Mektebi Yayınları.
46-)el-İlim ve’l iyman ve gadaya’ş-şebâb “1997”mektebi Yayınları.
47-)Hitabâti’d-diman “1997”Mektebi yayınları.
48-)el-İctihadi’l fıkhi’l hadis “1997”Mektebi Yayınları.
49-)Nukâti’l iltika beyne’l mezahibi’l islamiye “1997”Mektebi Yayınları.
50-)Ru’yeti ictihadiye Fi’l mesaili’l fıkhiyyeti’l muasıre lil vakıf “”1997 Mektebi Yayınları.
51-)el-Mesûliyyeti’l cinaiye li mardâ’l cins (eis) “1997”Mektebi Yayınları.
52-)el-İ’cazi’l ilmi fi’l kur’an-il kerim “1997”Mektebi yayınları.
53-)el-Emvali’l leti yesuhhu vakfiha ve keyfiyeti sarfiha “1997”Mektebi Yay.
54-)el-Urf ve’l âde “1997”a.y
55-)Ahkâmu’l mevâdu’n-necise ve’l muharreme fi’l gazâ ve’d-devâ “1997”a.y
56-)el-İmami’s-suyûti “197”a.y
57-)en-Nizami’l iktisadi ve meda irtibatihi bi’l minheci’r-rabbani “1997”a.y
58-)Ahkâmu’t-teamul maa’l masarifi’l islamiyye “1997”a.y
59-)Temvil ve sûgu’l evrakı’n-nakdiye “1997”a.y
60-)Beyi’l ehsem “1997”a.y
61-)Suver min Urûdu’t-ticareti’l muasıre ve ahkâmu’z-zekat “1997”a.y
62-)beyi’d-din fi’ş-şeriati’l isyamiye “1997”a.y
63-)el-Mezahibu’ş-şafiî ve mezhebihi’l vasît beyne’l mezahibu’l islamiye “1997”a.y
64-)es-Sünnetü’n-nebeviyyetü’ş-şerife “1997”a.y
65-)fıkhu’s-sünnetü’n-nebeviyye “1997”a.y
66-)Menahici’l ictihad fi’l mezahibu’l muhtelife “1997”a.y
67-)Beyu’t-taksît “1997”a.y
68-)el-Emnu’l gazaî fi’l İslam “1997”a.y
69-)ed-Din ve tefailihi maa’l hayat “1997”a.y
70-)Hukmu’l musannifati’l fenniye “1997”a.y
71-)el-Fıkhu’l Hanbeli’l müyesser,4cilt olarak “1998”kalem Yay. ,Şamiye Yay.yayınlanmıştır.
72-)İdareti’l vakfı’l Hayriy “1998”Mektebi Yay.
73-)Gadiyyeti’l ahdâs Fi’l karni’l hadi ve’l işrûn “1998”a.y
74-)el-Muslimûn fi’l karni’l hadi ve’l işrûn “1998”a.y
75-)Esbâb ihtilâf ve cihâti’n-nazari’l fıkhiye “1998”a.y
76-)el-Müceddid cemaleddin afgani ve islâhatihi fi’l âlemi’l İslami “1998”a.y
77-)el-İbrâ mine’d-dîn “1998”a.y
78-)el-İslam ve gayri’l müslimîn “1998”a.y
79-)el-Mezahibu’l islamiyeti’l hamse “1998”tarihinde dr.Abdulhadi Fadli,Prof. Muhammet vefarîş,Prof. Muhammet sekhâl Cezairî,dr. Usamiti’l Hamvi hocalarla birlikte yazılmıştır. Gadir Yay.
80-)Tağyîri’l ictihad “2000”Mektebi Yay.
81-)Zekatü’l mâlü’l âm “2000”a.y
82-)Usûlu’l fıkıh ve medarisi’l ba’s fihi “2000”a.y
83-)Hüküm icrâî’l ugûd bi vesaili’l ittisali’l muâsıra “2000”a.y
84-)el-Baisu aleL ugûd fi’l fıkhi’l İslami ve usûlihi “2000”a.y
85-)Tebsîru’l müslimîn ligayrihim bi’l İslam “2000”a.y
86-)Âyemiyyeti’l kur’ail kerîm “2000”a.y
87-)el-Mesadire ve’t-te’mim “2000”a.y
88-)el-Bedu’l munkire “2000”a.y
89-)Usûlu’t-tegrîb beyne’l mezahibu’l islamiye “2000”a.y
90)el-Buyû ve âsâriha’l ictimaiyeti’l muâsıre “1999”a.y
91-)Tadbîki’ş-şeriati’l islamiye “2000”a.y
92-)İctihâdi’t-tabiîn “2000”fıransızcaya tercüme edilmiştir. A.y
93-)Beyu’l arbûn “2000”a.y
94-)Âidi’l istismâr “2000”a.y
95-)Nizam teaddüdü’z-zevcat “2000”a.y
96-)el-Muharremât ve âsâriha’s-seyyietü ala’l muctem’i “2000”a.y
97-)Kırâatü muâsıra fi’l hadisi’n-nebevi “2000”a.y
98-)Ahkâmu’l harb fi’l İslam ve Hasaisiha’l insaniye,Fıransızcaya tercüme edilmiştir. “2000”a.y
99-)el-Fıkhu’l maliki’l müyesser iki cilt olarak kelimi’t-tayyib yay.da basılmıştır. “1999”
100-)ez-Zeraiu fi’s-siyaseti’ş-şeriatü ve’l fıhu’l İslami “1999”mektebi Yay.
101-)el-İyman bi’l gadâ ve’l kader 91 soru ve cevap şeklinde hazırlanmıştır. “1999”a.y
102-)Zikrullahi teâla “1999”a.y
103-)el-Alagâti’d-develiye fi’l İslam “2000”a.y
104-)es-Segafe ve’l fikir “2000”a.y
105-)el-Kayyimi’l islamiye ve’l kayyimi’l iktisadiye “2000”a.y
106-)Menheci’d-da’ve Fi’s-siyreti’n-nebeviye “2000”a.y
107-)el-Kayyimi’l insaniye Fi’l kur’an-i’l kerim “2001”a.y
108-)Tecdîdu’l fıkhu’l İslami, dr.Cemal Atiyye ile söyleşi şeklindedir Fikir Yay. “2000”(yeni asırda söyleşiler serisinin içinde)
109-)el-Usreti’l Müslime fİ’l âlemi’l muâsır. “2000”a.y
110-)Hakki’l hurriye fi’l âlem “2000”a.y
111-) el-Âlemiye ve’l hâtımiye ve’l hulûd “2001”Mektebi Yay.
112-)Sübülü’l istifade mine’n-nevazil ve’l fetâva ve’l ameli’l fıkhi fi’t-tatbikâti’l muâsıra “2001”a.y
113-)el-İslam ve’l hudûru’l hadaretu’l insaniye “2001”a.y
114-)Tarihi’t-teşrîi’l İslami “2001”a.y
115-)Usûlu’l fıkhu’l Hanefi “2001”a.y
116-)Himayetü’l biyetü fi’ş-şerîatü’l islamiye “2001”a.y
117-)Mekâneti’l Kudüs fi’l edyani’s-semaviye “2001”a.y
118-)Şartu’l vilâye fi akti’n-nikah “2001”a.y
119-)el-İnsan fi’l kur’ân “2001”a.y
120-)Hukuku’l etfâl ve’l musinnîn “2001”a.y
121-)el-Vahdeti’l vataniyyeti fi’l mi’yâri’ş-şerî “2001”a.y
122-)el-Kitabu’l fıkhi’l camiî (el-Vadih ve’d-dumû) “2001”a.y
123-)et-Tefsîru’l Vasît üç cilt olarak “2001”tarihhinde fikir yayınlarında basılmıştır.[10]
2-)Basım Aşamasındaki Eserleri:
a-)vahdeti’n-nefsu’l insaniye
b-)Hifzu’s-sıhha ve selameti’l biyeti maksat teşrî esâsi
c-)İ’timadi’ş-şerîati’l islamiye masdaran li’t-teşrîu hutvetü fi tarîku’l vahdetü’l arabiyyetü ve’l islamiye
d-)Tasarrufât fi’d-duyûn bi’l beyî ve gayrihi maa tatbikatiha’l muâsira
e-)Hükmü teâmülü’l egalliyâti’l islamiye fi’l haric maal
bunûku’r-rebeviye ve’ş-şerikâti’l leti teteâmelu bi’r-riba
Bu beş kitap Şamda bulunan mektebi Yayınlarından “çağdaşlık ve asâlet arası”serisi içinde yayınlanacaktır.
f-)el-İslam ve’l hayat
g-)Ruâ islamiye
h-)el-Muâmelâti’l maliyeti’l hadise ve’l fetâva’l muâsira
Bu üç kitapta Şamda bulunan Fikir Yayınlarından yayınlanacaktır. Üstatın hali hazırda hazırlamakta olduğu kitapları ise şunlardır;
I-)Fıkhu’l kitab ve’s-sünne
İ-)Gavaidu’l fıkhu’l Hanbeli
Yaklaşık bin kaide(kural) bulunan bu Hanbeli fıkıh kitabı İbni kudâme’l makdisi, “Abdullah b. Ahmet”in muğni kitabından istinbât edilerek hazırlanmıştır. Büyükçe yazma, ciltli bir eserdir basıma hazırdır.[11]
3-)Vehbe Züheyli’nin makaleleri: Ustat yazmış olduğu ihtisasi ilmi kitaplarını yazma konusunda ihmalkarlık yapmamış bilakis bu kitaplarla birlikte bazı Arap ve İslam ülkelerinde yayınlanan birçok dergilerde makaleler bile yazmıştır. Bilindiği üzere bu makaleler eğitime yönelik olmasa bile fıkıh tebaasında çoğunlukla geneli kapsar. Onun davet, bazı İslami münasebetler,bayaramlar ve dini mevsimler hakkında makaleleri vardır.
Günümüze kadar yayınlanmış ve faydalı olmuş onun, yüzü aşkın makaleleri vardır bunların çoğunluğu şu üç dergide yayınlanır
1-)Mecellet-i hadareti’l islami’d-dımaşkiye Ustadın “1968-1963”tarihleri arasında 25 makalesini yayınlamıştır.
2-)Mecelleti’l vaî’l islami’l kuveytiye “1966-1981”tarihleri arasında Ustadın 30 makalesini yayınlamıştır.
4-)Mecellet-i nehci’l islami’d-dımaşkiye “1981 den şimdiye kadar”Ustadın 35 makalesini yayınlamıştır.
Bu dergilerin dışında diğer bir takım dergilerde onun az miktarda makalelerini yayınlamıştır. Bu dergilerde:
-mecelleti’l minhel “Riyad”
-Mecellet-i menari’l İslam “Ebu zabi”
-Mecellet-i külliyeti’ş-şerîati bi’l ezher “Kahire”
-Mecelleti’l hidaye “Tunus”
-Mecellet-i hedyi’l İslam “Ürdün”
-Mecelleti’l asâle “Cezair”
-Mecelleti’l âlem “Londra”
-Mecelleti’s-sekafeti’l islamiye “İran’ın şamdaki kültür ateşeliği dergisi”
-Mecelleti’l menhec “Beyrût”[12]
III.BÖLÜM
VEHBE ZUHAYLİNİN TEFSİRCİLİĞİ
Vehbe Züheyli’nin MunÎr Tefsiri ile Vasît Tefsiri Arasındaki Karşılaştırmalar.
Tefsîri Vasît ile Munîr arasındaki karşılaştırmalarda şunları mülahaza ederiz;
1-Tefsîri Munirde âyetlerin tefsirinde eşitlik ölçüsünü ele almış ve fazla detaylara girmeden her âyeti kifaye nisbetince tefsir ederek eşitlik ölçüsüne riâyet etmiştir.
Vasitte ise bu böyle değildir bazı âyetlerin tefsiri munîre nazaran daha fazladır böylece bazı âyetlerin üzerinde daha fazla durarak tefsirini ziyadeleştirmiştir.
2-Vasitte kelime manalarının izahı vardır. Anlaşılması zor olan kapalı kelimelerin anlamlarına değinip açıklamıştır Munîrde böyle değildir.
3-Vazîtte her bir âyet için nuzûl sebebi zikredilmiştir halbuki her inen âyetin bir nuzûl sebebiyle inmesi şartına gerek yoktur.
Munîrde ise me’sur olan Nuzûl sebeblerine değinilmiş ve her âyet için nuzûl sebebi dikkate alınmamıştır.
4-Vasîtte bazen eğer bir zaruret çağrıştırdığı görülürse i’raba Nahiv bilgisine de yer verilir.
Munîrde ise her âyetin i’rabına değinmese dahi ekseri i’rabtan bahseder.
5-Vasîtte bir basitlikle ,derinlik aynı anda görülür
Munîrde ise anlaşılan çok kolay bir Arapça ile yazılmasına rağmen bazen ancak ilim sahibi kimselerin anlayabileceği ibarelerle karşılaşılır
6-Vasîtte tek bir mevzuyu anlatan âyetler tefsirde birlikte alınır,bu âyetlerin tefsiri birlikte yapılır
Munîrde buna riâyet edilmediği görülür.
7-Vasîtte Müellif “Vehbe zuhayli”bu amelinin genele hitap ettiğinin üzerinde durarak bu Tefsîri yazmadaki kastının İlmi kolaylaştırmak, ölçülü açık bir uslûbla hiçbir problemin olmadığı ibarelerle ifade etmek olduğunu açıklar.[13]
b-)Vehbe zuhayli’nin Tefsîr-i Vecizi:Tefsiri veciz Kur’an-ı Kerimin yan tarafında olup Bir haşiye şeklinde yazılmıştır Türkiyede basılan Kur’an-ı Kerimlerde; bakıldığında Türkçe Meali yantarafa yazılmış olarak görürüz Veciz Tefsiride Türkçe Mealli Kur’an-ı Kerimleri andırır ayeti kerimeleri kısa kısa tefsir etmiş ve anlatılmak istenen vecizli manaları burada beyan etmiştir. Bu metodunda genel, sade ve kolay bir dil kullandığı için avam halk, Arapçayı yeni öğrenen ve öğrenmekte olan yabancı öğrenciler açısından çok büyük, geniş bir kabul görmüştür.Bu kitabı okuyan, Tefsir edilen âyet’in sonlarında belirgin kırmızı bir renkle yazılmış Nuzûl sebebini görür.Buda okuma esnasında okuyucuyu Nuzûl sebebini görmek için sayfalarca ötede gösterilen Nuzûl sebeblerine yöneltmeyi engeller.
Bu Tefsirde aynı zamanda Kur’an Sözlüğü bulunmaktadır bu sözlük okuyucunun önüne kur’an-i Kelimelerin manalarını sergilemektedir okuyucu manasını anlayamadığı zor bir kelime ile karşılaştığı zaman aynı eserde bulunan Kur’an sözlüğüne müracaat edebilmektedir.
Bunlarla birlikte Tefsirin içinde kelime fihristide bulunmaktadır okuyucu bu hizmet ile aklına takılan bir kelimenin hangi sûrede ve hangi âyette bulunduğunu rahatlıkla bulabilmektedir. Bütün bunlara izafetle bu Tefsir kur’an ilimlerine kısa kısa yer vermiş Müslüman okuyucunun Kur’an-ı Kerimde ve Onu hakkında bilgiye sahip olmasını istemiştir.[14]
VEHBE ZUHAYLİ’NİN TEFSİRİNDE İZLEDİĞİ METOD
Prof. Dr. Vehbe Zuheyli’nin tefsirinde izlediği metodu şu şekilde söyleyebiliriz. Onun tefsiri hem me’sur hem de ma’kulu toplayan bir kitaptır. Me’sur Peygamberimiz Sallallahu Aleyhi Vesellem’in sünneti ve selefi salihin sözleridir Ma’kul ise mu’teber olan usule devamlılık göstermektir. En önemlileri de şu üç şeydir:
1.Sabit olan Nebevi bir beyandır. Ayetin iniş sebebi sibak-ı ve siyak-ı cümlesini Kur’an kelimelerini delalet etmiş olduğu yerlerini çok ince bir düşünce ile düşündürür. Bu da müştehidlerin büyük müfessirlerin, hadisçilerin ve güvenilir ilim ehlinin işidir.
2. Kur’an-ı Kerim’in ana damarına riayet eden ki, onu kucaklayan yani kıyamet gününe kadar Allah’ın muciz kitabı olan Kur’an-ı Kerim en yüksek üslupla arap diliyle yazılmış en mükemmel beyanla beyan edilmiş, son derece beliğ olan, bu dil Kur’an-ı gerek lügavi yönden gerek şer’i yönden, gerek ilmi yönden, gerekse beyani bir i’cazla vs. farklı yapmıştır. Kur’an-ı Kerim’in üslubu ve kendine özel olan metodu başka kelam akışlarında bulunmamaktadır. Ve bunun örneği de Allahu Tebareke Ve Teâla’nın şu sözünden anlaşılmaktadır: “De ki, insanlar ve cinler bu Kur’an’ın aynısını getirmek üzere toplansalar, aynısını getiremeyeceklerdir. İsterse biri birbirinden üstün olsun.”[15]
3. Muhtelif olan tefsirlerde olan görüş ve sözleri şeriati’l garrânın maksadına ve hükmüne göre ayırt etmek, yani şeriatın aslına ve hakikatine iten gaye ve sırlarına değinmektir.
Bu takip edilen metodu tabir eden Allahu Teâla’nın şu sözüdür ki, me’sur ve ma’kulu birleştirmektir. “Sana bu zikri, insanlara indirdiklerimizi açıklaman için indirdik, umulur ki düşünürler.”[16]
Birinci cümle Müslüman ümmetin hayatının üslup siygası ve nebevi okul gölgesinde ameli tatbiki te’vil beyan ile Peygamber Sallallahu Aleyhi Vesellem’in ehemmiyetini açıklayan cümledir.
İkinci cümle, bu hedefli düşünceyi beyan eden muhatabların düşüncelerindeki Allah’ın kitabı ile, etkisi yanındaki beyanını açıklamasıdır.
Âyetler konu bütünlüğü ve kompozisyonu içerinde bölüm bölüm ele alınmakta ve tefsir edilmektedir. Surenin fazileti ile ilgili rivayetler varsa bunlar Surenin Fazileti başlığı altında kaydedilmektedir. Her surenin ele aldığı konular önce Giriş kısmında toptan özetlenmektedir. Tefsiri yapılan ayetlerin önceki ve sonraki ayetler ile ilişkisi Önceki Ayetler ile İlşkisi başlığı altında açıklanmakta, ayetlerin iniş sebepleri rivayetlerin sahih veya zayıf olduğu da belirtilerek Nüzul Sebebi başlığı altında yazılmaktadır. Daha sonra Belagat kısmında Kuran’ın kendisi gibi bir kitabın ortaya konulamayacağı konusunda meydan okuduğu mucizevi yönü (belagat – edebi yönü ve üslup sanatları) kısmı yer almaktadır. Bu bölümden sonra Kelimeler ve İbareler başlığı altında ayetlerin mealleri özlü bir şekilde açıklığa kavuşturulmaktadır. Daha sonra Açıklaması kısmında ayetlerin geniş bir şekilde tefsiri yapılmaktadır. Son olarak Ayetlerden Çıkan Hüküm ve Hikmetler başlığı altında da bu ayetlerin ortaya koyduğu hükümler ve hikmetler maddeler halinde ve özet olarak yazılmaktadır
1. Ayetler, önce diğer ayetler ve hadisler ile açıklanmış daha sonra Kur’an’m genel bağlamı içerisinde tefsir edilmiştir.
2. Kuran’dan, çıkan gündelik hayata yönelik bütün fıkhi hükümler teferruatı ile ve fıkıh mezheplerinin görüşleri çerçevesinde yazılmıştır. Tefsir metodunun bu yönü yazarın İslam dünyasınca kabul gören fıkıhçı yönünün etkisi ile diğer tefsirlere göre çok farklı bir durumdur.
3. Tefsirde günümüz insanının ihtiyaçları ve aradığı soruların cevapları verilmiş, bu şekilde Kur’an’m her dönem ve toplum için yeni ve eskimez yönü öne çıkarılmıştır.
4. Belagat kısmında şimdiye kadar müstakil olarak ele alınmayan Kur’an’m dil mucizesi oluş yönü her ayet ile ilgili olarak verilmiş, böylece bu konuda araştırma yapacak olan insanlar için de büyük bir imkan sunulmuştur.
5. Tefsir edilen bütün ayetlerin günümüz insanı için ne dediği, mesajının ne olduğu maddeler halinde toplu olarak sunulmuş olup bu da kendisinden yararlanmayı kolaylaştırıcı onun tefsirine ait bir özelliktir.[17]
[1] et-Tefsir ve’l mufessirûn fi’l asri’l hadis ,Abdulkadir Muhammed Salih s.205-206.
[2] Ulema ve’l Müfekkirûn muâsirûn dr.bedî-u siyyid lehhâm s.11-12
[3] Onun Vehbe zhayli ile birlikte dört çocuğu vardır Tevfik ve Mahmud bu ikisi ondan daha büyüktür, ikiside vefat etmişlerdir “Allah rahmet eylesin” Muhammet ve Ahmet
[4] Ulema ve’l Müfekkirûn muâsirûn dr.bedî-u siyyid lehhâm s.14
[5] Hakim müstedrek ,ilim ,Tabarani el-Kebir
[6] Ulema ve’l Müfekkirûn muâsirûn dr.bedî-u siyyid lehhâm 17-16
[7] Ulema ve’l Müfekkirûn muâsirûn dr.bedî-u siyyid lehhâm s.26-18.
[8] Ulema ve’l Müfekkirûn muâsirûn dr.bedî-u siyyid lehhâm 28
[9] Ulema ve’l Müfekkirûn muâsirûn dr.bedî-u siyyid lehhâm s.30
[10] Ulema ve’l Müfekkirûn muâsirûn dr.bedî-u siyyid lehhâm s.45-63
[11] Ulema ve’l Müfekkirûn muâsirûn dr.bedî-u siyyid lehhâm s.64
[12] Ulema ve’l Müfekkirûn muâsirûn dr.bedî-u siyyid lehhâm s.76-77
[13] et-Tefsir ve’l mufessirûn fi’l asri’l hadis ,Abdulkadir Muhammed Salih s.206
[14] et-Tefsîru’l Vecîz alâ hâmiş el-Kur’ani’l azîm Mukaddime
[15] İsra Sûresi, 88.
[16] Nahl Sûresi, 44.
[17] Tefsiru’l munîr fi’l akîde ve eş-Şerîati ve’l minhec Mukaddime.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder